STRUKTURA ARTYLERII FORTECZNEJ W 1914 ROKU

Monarchia Austriacko-Węgierska była podzielona na XVI korpusów umożliwiających zarządzanie zasobami wojskowymi i obronę terytorium. Na ich terenie znajdowały się również okręgi uzupełnień. W ramach struktury wojska główne miejsce zajmowały korpusy, którym podlegały poszczególne jednostki organizacyjne. W skład prawie każdego korpusu wchodziła jedna brygada artylerii polowej, a niektórych brygady artylerii górskiej lub fortecznej. Regimenty lub inne jednostki artylerii dokonywały uzupełnień w korpusach macierzystych, nawet jeśli stacjonowały na terenie innego. Ta zasada obowiązywała również podczas wojny. Innymi jednostkami struktury wojska austriacko - węgierskiego były armie i dywizje, które w swoim składzie miały między innymi brygady artylerii.

Artyleria w latach poprzedzających wybuch I wojny światowej dzieliła się na artylerię forteczną i polową. Za wyszkolenie i przygotowanie artylerii do wojny odpowiedzialni byli: Generalny Inspektor Artylerii oraz Inspektor Artylerii Fortecznej (w 1914 roku funkcje tę pełnił FZM Adalbert von Benda). Sprawowali oni zwierzchność nad jednostkami i wyznaczali oficerów do poszczególnych funkcji.        

Niektóre z korpusów, z racji swojej specyfiki i dużego znaczenia strategicznego, posiadały na swoim terenie twierdze, które obsadzone były przez regimenty artylerii fortecznej. Te z kolei tworzyły pięć brygad fortecznych (od 16 kwietnia 1908 roku), których dyslokacja wyglądała następująco: 1 – Wiedeń, 2 – Kraków, 3 – Trydent, 4 – Pula i 5 – Sarajewo. Zadaniem artylerii fortecznej była obrona własnych twierdz oraz wspieranie piechoty przy zdobywaniu umocnień i twierdz nieprzyjaciela.

         W przededniu rozpoczęcia się I wojny światowej artyleria austriacko-węgierska dysponowała sześcioma regimentami i dziesięcioma batalionami artylerii fortecznej. Regimenty artylerii fortecznej składały się z trzech lub czterech batalionów. Każdy batalion składał się z czterech kompanii. W czasie wojny w batalionach etat zakładał utworzenie dodatkowych kompanii zapasowych (R) lub marszowych (M). Numeracja kompanii w regimentach była kontynuowana w następujących po sobie batalionach np. 7 kompania była trzecią kompanią drugiego batalionu. Taka struktura upodabniała artylerię forteczną do regimentów piechoty, ale tylko pod tym względem.

Każdy regiment miał dwa lub trzy bataliony (liczba batalionów została zwiększona w niektórych regimentach do czterech w przededniu wybuchu I wojny światowej), które  z kolei składały  się z czterech kompanii. W strukturach kompanii natomiast znajdowały się cztery baterie o różnej liczebności dział. Dodatkowo każdy batalion posiadał oddział oświetleniowy i balonowy. Poszczególnymi jednostkami organizacyjnymi w regimencie dowodzili:

Ø          regimentem – pułkownik lub podpułkownik

Ø          batalionem – major

Ø          kompanią – kapitan

Ø          baterią – kapitan lub nadporucznik (ale bardzo rzadko)

W momencie rozpoczęcia się I wojny światowej artyleria forteczna dysponowała pięćdziesięcioma siedmioma batalionami: fortecznymi, rezerwowymi i marszowymi. Skład liczbowy regimentów i kompanii przedstawiał się następująco:

Stan liczebny kompanii stacjonujących na terenie Bośni i Hercegowiny  w czasie pokoju był dodatkowo powiększany o dwudziestu pięciu żołnierzy bośniacko-hercegowińskiej piechoty.

         Struktura samodzielnych batalionów fortecznych przeznaczonych do obrony pozycji ufortyfikowanych według przydziału wojennego przedstawiała się następująco:

SZTAB BATALIONU:

Ø    dowódca – oficer sztabowy (najczęściej podpułkownik lub major)

Ø    adiutant batalionu – oficer młodszy (nadporucznik)

Ø    oficer prowiantowy – najczęściej oficer młodszy

Ø    lekarz – w stopniu kapitana lub niższym stopniem

Ø    szef rachuby – urzędnik 9 - 11 klasy

Ø    inżynier fortyfikacyjno-budowlany – urzędnik 11 klasy

Ø    pomocniczy pracownik rachuby

Ø    trębacz batalionowy – starszy podoficer

Ø    plutonowy sztabowy – podoficer

Ø    zbrojmistrz – starszy podoficer

Ø    bandażowy – podoficer sanitarny

itd.

KOMPANIE POLOWE:

Ø    cztery kompanie

Ø    cztery kuchnie polowe

Ø    tabory – wozy prowiantowe i bagażowe, jak również specjalne środki jeżdżące (samochody)

BATERIE POZYCYJNE:

Ø    cztery baterie: 12 cm dział -, 15 cm haubic -, 24 i 30,5 cm moździerzy - według potrzeb

Ø    cztery kolumny wozów amunicyjnych: do 12 cm armat 125 pocisków, do 15 cm haubic 75 pocisków, do 24 i 30,5 cm moździerzy 62 pociski – stanowiące dotację bateryjną

Ø    park amunicyjny: stanowił dla każdej baterii zapas amunicji równy trzykrotnej dotacji bateryjnej

Ponadto w strukturze artylerii fortecznej znajdowały się formacje specjalne: oddziały oświetleniowe, oddziały balonowe, park artyleryjski i oddział zaprzęgowy.

PARK ARTYLERYJSKI:

Stanowiły go środki artyleryjskie pozwalające na utrzymanie miejsca ufortyfikowanego w przypadku ataku lub ich użycie przeciwko ufortyfikowanym pozycjom nieprzyjaciela. Środki te były rozmieszczone na terenie całej monarchii, a ich rodzaj i ilość zależał od miejsca lokacji. Każdy park artyleryjski składał się z dowództwa i podległych mu sekcji.

ODDZIAŁ ZAPRZĘGOWY (według struktury z 1912 roku):

Był tworzony w przypadku wojny przez kompanie zapasowe artylerii fortecznej i służył do zabezpieczenia transportu kompani pozycyjnych (12 i 15 cm  armat Wz 1880, 15 cm haubic Wz 1899/04 oraz 24 cm moździerzy Wz 1898) lub wyprowadzenia z miejsc ufortyfikowanych innych dział mobilnych. Był formowany w baterie od dwóch do sześciu dział. Oddziały zaprzęgowe zostały przed wybuchem wojny przemianowane na kompanie rezerwowe lub marszowe.

ODDZIAŁ BALONOWY:

Celem oddziałów balonowych przeważnie było dokonywanie rozpoznania w miejscach ufortyfikowanych, a w tym:

- w przypadku ataku – rozpoznanie ufortyfikowania i uzbrojenia nieprzyjaciela, określenie położenia wysuniętych pozycji obronnych oraz obserwacja prowadzonego ognia,

- w przypadku obrony – rozpoznanie siły i zgrupowania wojsk nieprzyjaciela, określenie położenia sprzętu, linii komunikacyjnych i zaopatrzeniowych oraz obserwacja ruchów taktycznych wrogich oddziałów i prowadzonego ognia

- użycie wolnych balonów – miało na celu umożliwić przewóz osób meldunków, listów i gołębi pocztowych z oblężonej twierdzy, przy czym transport gołębi odbywał się do twierdzy.

Wyposażenie techniczne oddziału balonowego stanowiły: jeden balon typu Smok i dwa balony okrągłe posiadające - telefon, lornetkę, zestaw sygnalizacyjny i butle z gazem. Skład oddziału balonowego stanowili: oficerowie – pięciu, żołnierze – pięćdziesięciu, środki transportu – dwa wozy. Obserwacja z balonów mogła być prowadzona przy wietrze nie przekraczającym 15 m/sek. ze względu na możliwość wystąpienia choroby morskiej u obserwatora. Zasięg obserwacji wynosił do 6 km przy obserwacji bezpośredniej lub do 12 km przy użyciu lornetki. Balony były wypuszczane na wysokość do 600 m przy pogodzie bezwietrznej, jednak najczęściej na wysokość od 300 do 400 m.

ODDZIAŁ OŚWIETLENIOWY:

Celem oddziałów oświetleniowych było oświetlenie terenu o dużym znaczeniu podczas nocy (np. miejsca pracy, ośrodków komunikacyjnych  i rozładunkowych itp.), tak aby umożliwić aktywność własnych oddziałów oraz do rozpoznania ruchów nieprzyjaciela lub jego oślepiania. Ponadto używano aparatów oświetleniowych do przekazywania sygnałów za pomocą alfabetu Morsa lub ustalonych znaków, gdy inne formy łączności nie były możliwe.

Organizacja oddziałów oświetleniowych przewidywała funkcjonowanie w czasie wojny dwóch rodzajów oddziałów – oddziałów oświetleniowych armii w polu i oddziałów oświetleniowych miejsc ufortyfikowanych. Każdy oddział oświetleniowy składał się z dowództwa oddziału i pododdziałów oświetleniowych, natomiast pododdział oświetleniowy stanowił oficer i dziesięciu lub dwudziestu żołnierzy oraz jeden aparat oświetleniowy (reflektor i urządzenie maszynowe) i wóz bagażowy. W celu zapewnienia prądu dla aparatury używano akumulatorów lub maszyn prądotwórczych. Rozpoznanie dokonywane przy użyciu reflektorów pozwalało na pewne rozróżnienie kolumn marszowych, środków transportowych i wrogich baterii do 3 km przy użyciu reflektora ze zwierciadłem o średnicy 90 cm i 1 km dla zwierciadła o średnicy 35 cm. Światło reflektorów było zauważalne nawet do 100 km. Pododdziały oświetleniowe transportowały sprzęt na wozach z zaprzęgiem konnym lub samochodach. Kursy dla oddziałów oświetleniowych były organizowane, corocznie przez Wojskowy Komitet Techniczny w Wiedniu.

Do swoistych ciekawostek w dziedzinie oświetlania pola walki należy zaliczyć specjalne stanowiska forteczne przeznaczone dla reflektorów, które stanowiły integralną część fortyfikacji. Spotykane były punkty oświetleniowe dwojakiego rodzaju: w formie wysuwanych wieży opancerzonych przeznaczone dla reflektorów dużych do 60 cm lub różnego typu wnęk z osłonami przeznaczonymi dla reflektorów małych o średnicy ok. 35 cm. Najliczniej stosowane (z powodu niedużych kosztów budowy) były stanowiska dla reflektorów małych, które można do dzisiaj znaleźć na prawie każdym obiekcie fortecznym. Ich forma była różnorodna i uzależniona w głównej mierze od fantazji projektanta, jak również od założonych potrzeb użytkowych. Na fortach starych typów np. artyleryjskich reflektory były wysuwane przez ścianę budynku koszarowego na zewnątrz do przestrzeni tworzonej przez specjalne osłony wykonane z blachy stalowej o grubości 8 – 12 mm. Miejsce osłon było zlokalizowane nad okiennicami kazamat mieszkalnych w koszarach szyjowych – przeważnie dwa reflektory służyły do oświetlenia budynku koszarowego. Osłony były budowy sześcianu, pozbawionego jednej ze ścian. Od wnętrza pomieszczenia luka w murze służąca do wysuwania reflektora była zamykana za pomocą stalowych drzwiczek. Tak umieszczone reflektory pozwalały na oświetlenie placu przed koszarami w sytuacji przedarcia się nieprzyjaciela do części tylnej fortu.

Natomiast na fortach pancernych stanowiska dla reflektorów były wkomponowane w strukturę obiektu. Reflektory umieszczano w kaponierach  i tradytorach w celu oświetlenia pola ostrzału dla lekkich dział i broni strzeleckiej. Oświetlanie terenu odbywało się poprzez otwór w ścianie danej części obiektu fortecznego (kaponiery lub tradytora). Otwory te miały różny wygląd, a od środka były zamykane na stalowe drzwiczki. Z zewnątrz niektóre z nich były dodatkowo zabezpieczone stalowymi kratami o prętach ułożonych poziomo.

Ostatnią, odrębną grupę stanowią stanowiska pancerne dla reflektorów o dużych zwierciadłach (ok. 60 cm). Ze względu na rozmiar zwierciadła, w czasie budowy fortyfikacji zagrodowych pod koniec XIX w. zaistniała konieczność stworzenia stanowiska odmiennego od uprzednio opisanych. Zadania, które miały spełniać tak duże reflektory były odmienne od funkcji reflektorów montowanych w kaponierach i tradytorach fortów pancernych czy też artyleryjskich. Nadrzędna ich rola miało być oświetlanie przedpola i terenów znajdujących się w większej odległości od obiektu fortecznego. Tak powstało stanowisko pancerne, którego dodatkową zaletą był pancerz chroniący reflektor przed pociskami artyleryjskimi. Stanowisko było ukryte  w stropie żelbetonowym o grubości 2 m, a reflektor był umieszczony w wysuwanej wieży. Operator reflektora z pomieszczenia znajdującego się pod stalowym pancerzem o grubości ok. 25 cm kierował reflektorem w pionie i poziomie. Mechanizm podnoszenia i opuszczania wieży był zbliżony do mechanizmu zastosowanego w 8 cm armacie pancernej wysuwanej Wz 1902. reflektory pancerne znalazły zastosowanie głównie w fortyfikacjach zaporowych w Tyrolu.

         Swoją specyfikę artyleria forteczna zawdzięczała niewątpliwie nowoczesnemu i specjalistycznemu wyposażeniu, jak również zastosowaniu balonów do prowadzenia obserwacji. Jako jedyna formacja artyleryjska (poza artylerią marynarki wojennej) dysponowała najcięższym sprzętem bojowym transportowanym za pomocą samochodów (ciągników Porsche’a) lub kolei. Jej zadaniem była obrona własnych i niszczenie wrogich fortyfikacji, co bezpośrednio warunkowało rodzaj sprzętu i środków, którymi dysponowała. Wszystkie nowości z zakresu techniki najpierw trafiały do oddziałów fortecznych, a następnie (ewentualnie) do pozostałych oddziałów artyleryjskich. Taki stan rzeczy wymuszał na kadrze nieustanne dokształcanie się oraz wymagał dobrego wykształcenia podstawowego artylerzystów rozszerzanego poprzez różnorodne kursy.

W 1914 roku armia austriacko-węgierska dysponowała łącznie dwieście trzydziestoma kompaniami artylerii fortecznej, które przeznaczono do obrony twierdz i miejsc ufortyfikowanych.

-                  

         Ogólny stan zabezpieczenia poszczególnych twierdz i fortyfikacji po rozpoczęciu wojny w 1914 roku wyglądał następująco:

-          twierdza Kraków: 31 kompanii

-          twierdza Przemyśl: 41 kompanii

-          twierdza Pula: 40 kompanii

-          twierdza Cattaro: 30 kompanii

-          fortyfikacje Tyrolu: 34 kompanie

-          twierdza Sarajewo: 3 kompanie

-          twierdza Trebinje: 3 kompanie

-          twierdza Mostar: 3 kompanie

-          twierdza Bileca: 3 kompanie

-          twierdza Trydent: 4 kompanie

-          fortyfikacje Lwowa: 2 kompanie

-          zabezpieczenie Karyntii: 2 kompanie

-          twierdza Peterwerdein: 2 kompanie

-          przyczółek mostowy Halicz: 1 kompania

-          przyczółek mostowy Mikołajów: 2 kompanie

-          przyczółek mostowy Jarosław: 1 kompania

-          przyczółek mostowy Siewewe: 2 kompanie

Z artylerią forteczną w ścisłej łączności pozostawała artyleria techniczna, czyli formacja mająca za zadanie zabezpieczenie sprzętu i amunicji dla oddziałów liniowych oraz naprawę i remont sprzętu zniszczonego lub zużytego. W skład artylerii technicznej wchodziły:

-          arsenał artyleryjski w Wiedniu z: fabryką wojennych środków artyleryjskich, artyleryjskim deputatem wojennym, artyleryjskim oddziałem wojennym i komisją przejęć,

-          fabryki prochu w Stein, Blumau i Sósgyülvesz,

-          fabryki amunicji w Wöllesdorf,

-          artyleryjskie deputaty wojenne rozmieszczone na terenie monarchii wraz z filiami: Wiedeń, Wöllesdorf, Kraków, Ołomuniec, Graz, Leibach, St. Veit w Karyntii, Pula, St. Pantaleone koło Triestu, Budapeszt, Komarno, Bratysława, Kassa, Beszterczebanya, Timisoara, Praga, Bergstadtl koło Budziejowic, Józefów, Terezin, Przemyśl, Lwów, Gyulafehervar, Sibiu, Peterwardein, Esseg, Carlstadt, Innsbruck, Linz, Salzburg, Franzenfeste, Trydent, Bozen, Sarajevo, Mostar, Castelnuovo, Ragusa, Zara,

-          polowe kompanie wojenne i polowe oddziały wojenne

Tak skonstruowana struktura artylerii technicznej pozwalała na szybkie  i sprawne zabezpieczenie niezbędnych środków do prowadzenia szkoleń oraz w przypadku wojny sprawne działanie artylerii. Dodatkowo tworzone w czasie wojny polowe oddziały i kompanie były lokowane w pobliżu walczących oddziałów, tak aby na bieżąco pokrywać zapotrzebowanie na amunicję i prowadzić niezbędne (drobne) reparacje sprzętu.,

POWRÓT